آنچه می‌خوانید:
بورس انرژی چیست؟
بازار بورس ایران به چهار بازار بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی تقسیم بندی می شود. شرکت بورس انرژی در سال 1391 تاسیس شد. بورس انرژی به منظور ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقدشوندگی و رقابت پذیری بالا و به جهت رفع انحصار و کشف عادلانه قیمت حامل های انرژی تاسیس شد. حامل‌های انرژی در واقع کالاهایی با قدرت انتقال انرژی مانند نفت، گاز، برق و … هستند که در بازار بورس به صورت کالا یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا معامله می شوند.
انواع بازار در بورس انرژی
بازار‌ها در بورس انرژی بر اساس نوع معامله، ساعات معاملاتی و کالاها به ۳ دسته زیر تقسیم میشوند.
بازار فیزیکی
در بازار فیزیکی کالا های پذیرفته شده در بورس انرژی معامله میشوند. در بازار فیزیکی امکان انجام معاملات به صورت نقدی، اعتباری و یا با استفاده از قراردادهای سلف وجود دارد. در معاملات سلف طرفین معامله تعهد می دهند که در زمان معین در آینده تحویل، حمل و بارگیری کالا را بر اساس قیمت نهایی انجام دهند.
خریدار ابتدا بخشی از هزینه را در زمان توافق به فروشنده پرداخت می کند و تاریخ پرداخت باقی مبلغ توسط شرایط قرارداد مشخص میشود.
بازار مشتقه
در بازار مشتقه بورس انرژی اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای ذکر شده خرید و فروش می شود. این معاملات با استفاده از ابزارهای مالی و قراردادهای ویژه مانند “قرارداد سلف موازی” ، “قرارداد آتی” و “قرارداد اختیار معامله” انجام می شود همه قراردادها و معاملات به صورت کاملا الکترونیکی انجام می پذیرد.
قراردادهای سلف
در قرارداد سلف موازی، دارایی پایه مشخص میشود، این دارایی پایه در واقع نوعی ابزار مالی مانند سهام و ارز است که به عنوان تعیین‌کننده ارزش شناخته میشود. بر اساس قرارداد سلف موازی، بخش معینی از دارایی پایه به فروش می‌رسد. وجه قرارداد در هنگام معامله و بر اساس زمان‌بندی ذکر شده در مشخصات قرارداد پرداخت میشود. با پایان موعد سررسید، دارایی پایه تحویل داده میشود. این قرارداد طی دوره معاملاتی قابل فروش و معامله است.
قراردادهای آتی
قرارداد آتی توافقی میان خریدار و فروشنده‌ای است که بر اساس آن، کالاهایی مشخص در زمان معین و به قیمت فعلی معین به دست خریدار می‌رسند. برای کاهش ریسک عدم عملی کردن تعهد طرفین، مبلغی تحت عنوان وجه تضمین مشخص شده و نزد اتاق پایاپای حفظ میشود و از طرفین معامله وکالت دارد تا وجه مذکور را با توجه به تغییرات قیمت در اختیار آن‌ها قرار دهد. در پایان سررسید، تسویه کامل انجام می‌گیرد.
قرارداد اختیار معامله ممکن است به شکل اختیار خرید یا فروش باشد. طی این قرارداد، فروشنده تعهد می‌دهد که بخش معینی از دارایی پایه را در صورت درخواست خریدار معامله کند. فروشنده در مقابل مبلغی که از خریدار دریافت کرده است را به عنوان وجه تضمینی نزد کارگزار یا اتاق پایاپای قرار می‌دهد. طرفین معامله در ازای مبلغی مشخص و واگذاری اختیار یا تعهد خود به فرد دیگر، اجازه خروج از قرارداد را پیدا می‌کنند.
بازار فرعی
این بازار مربوط به معاملات کالاهای تک محموله‌ای است که برای هر نوبت عرضه آن‌ها نیازمند ارسال درخواست جداگانه و اخذ موافقت کمیته عرضه خواهد بود.
انجام معاملات در بورس انرژی
انجام معامله در بورس انرژی مستلزم دریافت کد معاملاتی مخصوص این بازار است. معاملات بورس انرژی نیز تنها از طریق کارگزاران دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی امکان‌پذیر است. برای ثبت نام در بورس انرژی، در قدم اول باید در سامانه سجام ثبت نام کنید. برای ثبت نام در سامانه سجام باید اطلاعات هویتی موجود در کارت شناسایی، شناسنامه و وارد کردن اطلاعات کامل مانند شماره تلفن همراه، شغل و کد پستی را وارد کنید.
پس از آن، یک کد رهگیری ۱۰ رقمی به شماره تلفن همراهی که در سامانه ثبت کرده‌اید فرستاده میشود که باید آن را تا مرحله احراز هویت نگه دارید. در مرحله بعد، باید برای دریافت کد بورسی یا همان کد معاملاتی اقدام کنید.به منظور دریافت کد معاملاتی، ابتدا باید فرم‌های احراز هویت، درخواست کد مشتریان و بیانیه ریسک را تکمیل کرده و به همراه سایر مدارک (شرکت‌نامه، اساسنامه و شناسه ملی، برگه احراز هویت، فرم درخواست کد اشخاص حقوقی و…) برای معامله در بازار مورد نظر، برای کارگزاری خود ارسال کنید.
در حال حاضر، ۴۰ کارگزاری رسمی دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی ایران هستند که می‌توانید با انتخاب یکی از آن‌ها، کد معاملاتی خود را دریافت کنید.در نهایت با نام کاربری و رمزی که در اختیار شما قرار می‌گیرد می‌توانید وارد سیستم معاملات الکترونیک شوید.
افراد مجاز به معامله در بازار بورس انرژی
امکان دریافت کد و ثبت خرید برای تمامی اشخاص حقوقی در بازارهای داخلی (هردو بازار برق و فیزیکی) امکان‌پذیر است. در حالی که در بازارهای بین‌المللی، حق خرید به اشخاص حقوقی و حقیقی با شرایط ویژه تعلق می‌گیرد. بسته به نوع بازار، افرادِ مجاز به معامله تفاوت خواهند داشت:
خریداران مجاز به معامله بازار فیزیکی
- رینگ داخلی: اشخاص حقوقی دارای پروانه بهره‌برداری مرتبط
- رینگ بین‌المللی: اشخاص حقوقی تولیدی و بازرگانی داخل یا خارج از ایران
خریداران مجاز به معامله بازار برق
- بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق: همه مصرف‌کنندگان برق بالای ۵ مگاوات در ساعت
- بازار عمده‌فروشی برق: شرکت‌های توزیع برق و همچنین شرکت‌های خرده‌فروشی برق
مزایای خرید و فروش در بورس انرژی
- بخشودگی ده درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس های کالایی
- معافیت مالیاتی معاملات قراردادهای آتی
- عدم نیاز به برگزاری مناقصه و مزایده برای خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس های کالایی توسط وزارت خانه ها و دستگاه های دولتی و عمومی و دستگاه های اجرایی
- خروج کالای پذیرفته شده در بورس را از نظام قیمت گذاری
- ایجاد بازاری قانون مند و سازمان یافته جهت تسهیل داد و ستد کالاها؛
- کشف شفاف قیمت کالاها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار
جمع بندی
سرمایه گذاری در بازارهای مختلف بورس مزایای زیادی برای افراد دارد اما آشنایی کامل با قوانین و ابزارهای مالی فرایند های معاملاتی از جمله الزامات حضور و بازدهی مثبت سرمایه گذاری به شمار می آید.
این بازار از ۳ بازار مشتقه، فیزیکی و فرعی تشکیل شده که هر یک فرایند پذیرش و معامله مخصوص به خود را دارند. همچنین معاملات انجام شده در بازار فیزیکی از قراردادهای نقدی، نسیه، سلف و کشف پریمیوم بهره می‌گیرند و در معاملات بازار مشتقه از سه قرارداد آتی، سلف موازی و قرارداد اختیار معامله استفاده میشود.
